Region centralny ziemi radomskiej
Radomskie „wyrywasy” to przyśpiewki przechodzące w formę prześpiewywania do siebie osób biorących udział w zabawie. Charakterystyczne, szczególnie dla wesel wiejskich, było wygłaszanie melorecytacji skierowanych do innych uczestników. Przyśpiewki takie były improwizowane i zawierały złośliwy przytyk czy zaczepkę, na który należało odpowiedzieć w podobnej formie. Muzyczne „wyrywanie” do odpowiedzi śpiewem, zdarza się w tradycyjnych rodzinach do dzisiaj. W Jedlińsku do dziś również udało się utrzymać obchody tradycyjnego „Ścięcia śmierci”. To ludowe widowisko teatralne, nawiązujące do zabicia śmierci (topienia, wypędzania), miało zapewnić odnawianie sił przyrody, choć niektórzy badacze łączą ten zwyczaj z nadaniem miastu prawa miecza.
Tekst: Justyna Górska–Streicher
Nazwa
Radom (Radoma) to imię będące skrótem od Radomira. Radom jest więc grodem należącym do Radoma. Ziemia radomska (łac. terra radominsis) - to nazwa ustalona w wyniku dyskusji antropologów, socjologów, geografów, a przede wszystkim regionalistów.
Terytorium
Ziemie położone na Równinie Radomskiej, przeciętej płytkimi dolinami Radomki, Krępianki i Iłżanki, to tereny rolnicze, słabo zalesione. Główne miasto - Radom.
Osadnictwo
Duża lesistość terenu nie sprzyjała powstawaniu większych majątków ziemskich. Rozdrobnienie osadnictwa utrwalił jeszcze rozwój przemysłu i powstawanie rzemieślniczych miasteczek, sprzyjające pozyskiwaniu dodatkowej pracy przez ludność chłopską. Finalnie, po reformach uwłaszczeniowych, średnia areałów rolniczych w gospodarstwach była tu zdecydowanie niższa, niż na innych ziemiach. Oskar Kolberg radomskie zaliczał, obok pięciu innych regionów, do historycznej ziemi sandomierskiej i uznawał, że wszystkie zamieszkiwane są przez etnograficzną grupę Sandomierzan.
Krótki rys historyczny
Ziemia radomska już od XIII w. była terenem spornym, o który rywalizowali książęta mazowieccy i władcy Małopolski. Utrwalał się podział ziem pomiędzy księcia, kościół i drobną szlachtę. Zmiany administracyjne z 1999 r. włączyły te tereny do województwa mazowieckiego. Decyzja ta do dziś budzi ogromne kontrowersje, a jej przeciwnicy podnoszą argumenty historyczne, wpisujące region w granice Małopolski (ziemi sandomierskiej) i tylko częściowo w południowe Mazowsze.
Kultura ludowa
Gwara i folklor słowny
Położenie na pograniczu małopolsko–mazowieckim nie pozostało bez wpływu na dialekt, w którym językoznawcy doszukują się również naleciałości wielkopolskich. Cech specyficznych możemy doszukać się w fonetyce międzywyrazowej nieudźwięczającej, a więc charakterystycznej dla Mazowsza. W wielu przypadkach usłyszymy także mazurzenia czy siakania: spółgłoski dziąsłowe zostaną wymówione jako głoski zębowe np. szyja to syja. Typowe jest także przedłużenie artykulacji -s, a także -sz oraz twarda wymowa spółgłoski -l. Pozostałości miękkiego m odnajdziemy w nazwie głównego miasta regionu Radom (z miękkim m`), stąd dopełniacz
Netografia
Nazwa regionu/grupy
https://wyborcza.pl/7,162657,27657474,nie-nazywajcie-radomia-ani-ziemi-radomskiej-mazowszem.html
https://www.radom24.pl/wiadomosci-radom/mazowsze-a-wojewodztwo-mazowieckie-gdzie-lezy-radom-10390
Terytorium
Gwara i folklor słowny
http://www.dialektologia.uw.edu.pl/index.php?l1=opis-dialektow&l2=dialekt-mazowiecki
Strój
https://strojeludowe.net/stroje/radomskizilzy/
Zabytki materialne
Literatura
- Justyna Górska–Streicher, Tradycja Mazowsza, powiat radomski, przewodnik subiektywny, Warszawa 2015
- Krzysztof Piasecki, W widłach Wisły i Pilicy, Warszawa 1986
- Janusz Pulnar, Radomskie wędrówki regionalne, Radom 2000
- Justyna Górska–Streicher, Od obrzędu do widowiska ludowego. Zwyczaje regionu radomskiego, Radom 2015
- Sebastian Piątkowski, Jedlińsk. Monografia historyczna miejscowości i jej okolic, Jedlińsk 2012
- Dariusz Kupisz, Radom w czasach Jagiellonów, Radom 2009
- Stefan Rosiński, Jedlińsk. Parafia i gmina w prasie dziewiętnastowiecznej, Jedlińsk 2008
- Zofia Wróblewska, Zabytki architektury województwa kieleckiego i radomskiego, Warszawa 1975
